„Dobra postawa to wyraz zdrowia i harmonii w budowie ciała” – prof. Wiktor Dega
- Czy garbienie się to już problem krzywego kręgosłupa?
- Moje dziecko ma stwierdzoną nadmierną lordozę. Z czym to się wiąże?
- Na wizycie lekarskiej usłyszeliśmy, że córka ma za „proste plecy”. Proste plecy to chyba dobrze, czy jednak nie?
- Czy asymetria barków i łopatek to może być już skolioza?
- Moje dziecko ma 12 lat i skarży się na częste bóle karku i głowy, ale ciągle go widzę pochylonego nad telefonem.
- Mój nastoletni syn bardzo szybko rośnie, pogorszyła mu się postawa ciała i bolą go plecy. Trudno namówić go na jakąkolwiek aktywność ruchową. Czy potrzebna mu jest rehabilitacja?
- Jak pomóc dzieciom, które muszą tyle czasu spędzać w pozycji siedzącej, aby sprostać wymogom zdalnej edukacji?
Wady postawy to problem, który dotyka obecnie w zależności od wieku od 60 do 90 % dzieci i nastolatków i dotyczą różnych obszarów ciała.
Na przestrzeni ostatnich lat obserwujemy rosnący trend problemów z postawą ciała u dzieci. To, co przykuwa uwagę i niepokoi to pojawiające się u coraz młodszych dzieci bóle pleców. Obecnie 63% nastolatków w wieku 14 – 18 lat cierpi na chroniczne dolegliwości bólowe kręgosłupa, a wiek, w którym ból pojawia się po raz pierwszy ulega ciągle obniżeniu. Już 6 – 7 latki zaczynają się skarżyć na ból plecków.
Nie bagatelizujmy bólu pleców u dzieci, a im młodsze dziecko, tym uwaga powinna być bardziej wzmożona. 80% przypadków bólu pleców u dzieci nie ma chorobowego podłoża. Pozostałe mogą być objawem konkretnego schorzenia o podłożu zapalnym, infekcyjnym, rozrostowym czy urazowym.
- Ból występuje w nocy
- Towarzyszy mu podwyższona ciepłota ciała
- Ból wystąpi u dziecka poniżej 4 roku życia
- Nasila się intensywność i częstość bólu
- Dziecko zgłasza osłabienie lub wykazuje niechęć do ruchu
- Pogorszył się chód dziecka, np. utyka
- Pojawiło się drętwienie lub ból obu lub jednej kończyny
- Dziecko zgłasza problem z jelitami lub pęcherzem moczowym
- Zaobserwujemy deformację kręgosłupa
Siedzenie to choroba cywilizacyjna
Na postawę ciała pracujemy od najmłodszych lat. Małe dzieci mają naturalną potrzebę ruchu i jeżeli tylko mają okazję, aby tę potrzebę zaspokajać ich postawa rozwija się harmonijnie. Niestety, w miarę upływu czasu zmienia się tryb życia dzieci i aktywność ruchowa ulega znacznemu zmniejszeniu.
Dzieci są skazane obecnie na siedzenie, a zdalne nauczanie dosłownie już przygwoździło dzieci do krzeseł i unieruchomiło na długie godziny przed ekranem komputera. Niestety, nie jest to jednak efekt tylko pandemii. Problem wielogodzinnego spędzania czasu w pozycji siedzącej narasta od lat. Urządzenia elektroniczne pochłaniają uwagę dzieci od bardzo wczesnego wieku. Ciało człowieka jest stworzone do ruchu i to ruch utrzymuje je w zdrowiu.
Z powodu braku ruchu i nadmiernego siedzenia stawy kręgosłupa tracą swoją naturalną ruchomość, osłabieniu ulegają mięśnie szczególnie dolnej połowy ciała, pojawiają się przykurcze mięśniowe i okołostawowe. To prosta droga do rozwoju wady postawy ciała.
Wyjaśnię krótko kilka terminów związanych z postawą ciała i ruchem oraz odpowiem na najczęściej zadawane przez rodziców pytania, a następnie przejdziemy do tego, jak pomóc dzieciom w tych niełatwych czasach. Wbrew pozorom można zrobić bardzo dużo.
• Postawa ciała to układ poszczególnych części ciała w przestrzeni w swobodnej pozycji stojącej.
• Wada postawy to wyraźne odchylenie od postawy swobodnej, może być odwracalna, ulega korekcji poprzez świadomą pracę i ćwiczenia lub utrwalona, spowodowana strukturalnymi zmianami ( np. nieleczona hiperkifoza piersiowa lub skolioza )
• Garbienie się, czyli plecy okrągłe to często wynik nieprawidłowej postawy, wielogodzinnego przebywania w pozycji siedzącej, braku aktywności ruchowej i słabych mięśni posturalnych. Jeżeli sytuacja nie ulegnie zmianie, może dojść do rozwoju zmian strukturalnych kręgów i utrwalenia hiperkifozy odcinka piersiowego kręgosłupa.
Hiperkifoza odcinka piersiowego kręgosłupa to nadmierne zaokrąglenie i uwypuklenie kręgosłupa ku tyłowi. Dziecko jest zgarbione, ma odstające łopatki, opuszczone barki i głowę wysuniętą nadmiernie do przodu. Dochodzi do przykurczu mięśni klatki piersiowej i obręczy barkowej. Jeżeli wada jest utrwalona to dziecko nie potrafi się wyprostować i swobodnie podnieść wyprostowanych rąk do góry. Przy dużej wadzie potrzebna jest diagnoza RTG celem wykluczenia choroby Scheuermanna lub innych wad rozwojowych kręgosłupa.
• Proste plecy to wcale nie jest dobra informacja, jeżeli mamy na myśli spłycenie lub odprostowanie fizjologicznych krzywizn kręgosłupa. Nie mylmy tego pojęcia z wyprostowaną sylwetką – marzenie! Prawidłowo ukształtowany kręgosłup ma lordozę szyjną, kifozę piersiową i lordozę lędźwiową zapewniające utrzymanie spionizowanej postawy ciała bez obciążeń dla kręgosłupa i innych stawów. Nadmiernie wyprostowany kręgosłup, pozbawiony tych naturalnych krzywizn, stwarza ryzyko rozwoju skoliozy, często jest przyczyną dolegliwości bólowych pleców i wczesnej dyskopatii.
• Skolioza to trójpłaszczyznowe skrzywienie kręgosłupa. Oceniając dziecko prawdopodobnie zobaczymy asymetrię łopatek, ale to tylko jeden z objawów skoliozy. Natomiast nie każda asymetria łopatek oznacza skoliozę. Trzeba wykonać pozostałe testy diagnostyczne oraz RTG kręgosłupa, aby postawić diagnozę o rodzaju i stopniu skoliozy. W zależności od stopnia zaawansowania podejmowane są odpowiednie działania lecznicze. Skolioza to poważny problem wady kręgosłupa, szczególnie, jeżeli rozpoczyna się w młodym wieku. Im wcześniej tym niestety rokowanie jest gorsze. Brak aktywności ruchowej przyczynia się do pogłębienia stopnia skoliozy.
• Nadmierna lordoza w odcinku lędźwiowym kręgosłupa u dzieci czy młodzieży często jest wynikiem słabych mięśni brzucha i mięśni głębokich, może być też wynikiem urazu z następowym kręgozmykiem, ale wtedy pojawia się ból. U dziecka z hiperlordozą brzuch jest nadmiernie uwypuklony do przodu, a dół pleców jest wyraźnie zagłębiony. To wada dobra do korekcji odpowiednimi ćwiczeniami, ale nieleczona będzie powodem bólu kręgosłupa w przyszłości. Problem urazu oczywiście leczymy zupełnie inaczej
• Rehabilitacja ukierunkowana na indywidualny problem dziecka, połączona z edukacją pacjenta i rodziców jest w wielu przypadkach niezbędnym elementem leczenia
• Zaopatrzenie ortopedyczne, gorsety korekcyjne stosuje się w poważniejszych i zaawansowanych wadach postawy
• „SMSowa” szyja lub inaczej zespół pochylonej głowy to powszechny problem długiego spędzania czasu z pochyloną głową nad ekranami smartfonów. Już nawet dzieci w spacerówkach wpatrują się w ekran zamiast oglądać świat. W zależności od czasu spędzanego w ten sposób pojawiają bóle karku (siła działająca na kark to nawet 30 kg!) bóle głowy, zawroty głowy, chroniczne zmęczenie i kłopoty ze wzrokiem. W miarę upływu czasu pojawiają się już nieodwracalne, strukturalne zmiany w stawach i kręgach szyjnych.
Siedzący tryb życia i hipokinezja, czyli znaczny niedobór aktywności ruchowej, przyczynia się do wielu problemów zdrowotnych. Poza wadami postawy, może rozwinąć się nadwaga, rośnie ryzyko wystąpienia cukrzycy i chorób układu krążenia. I co bardzo ważne okazało się, że siedzący tryb życia wpływa niekorzystnie na nasz umysł. Obniża się zdolność kreatywnego myślenia, zdolność skupienia uwagi, pogarsza się pamięć i obniża nastrój. To wyjaśniałoby fakt, iż od prawie roku trwania pandemii dzieci i młodzież znacznie częściej cierpi na zaburzenia uwagi, ma problemy z nauką i zaburzenia nastroju z depresją włącznie. Na to składa się wiele czynników, jak brak kontaktów społecznych i przeciążenie nauką. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż pandemia tylko uwypukliła i nasiliła to zjawisko.
Pomóżmy naszym dzieciom ograniczyć skutki długotrwałego siedzenia
1. Na każde pół godziny siedzenia 2 minuty ruchu. Ważne, żeby wstać, przejść się, poruszać ramionami, wyprostować się, zrobić kilka przysiadów lub co, kto lubi, ale w ruchu!
2. Pomóżmy dziecku skorygować pozycję siedzącą przy biurku
3. Zapropononujmy dziecku kilku pozycji do nauki: zamiast siedzenia na krześle, stanie przy wysokim blacie, siedzenie na piłce rehabilitacyjnej, pozycja półleżąca z pełnym podparciem pleców, siedzenie na pufie lub dysku sensorycznym. Ważna jest różnorodność i zmiany pozycji w ciągu dnia. Oczywiście będzie to uzależnione od rodzaju wykonywanej przez dziecko czynności edukacyjnej, ale może coś się uda wymyśleć.
4. W miarę możliwości zapewnienie intensywnego ruchu ok. 60 minut dziennie na świeżym powietrzu.
5. Około 15-20 minut dziennie ćwiczenia wzmacniające mięśnie głębokie i poprawiające elastyczność kręgosłupa.
6. Ważne będzie wytłumaczenie dziecku, dlaczego długotrwałe siedzenie, brak ruchu i częste posługiwanie się urządzeniami mobilnymi jest niekorzystne dla jego zdrowia. Ale pamiętajmy, że dzieci naśladują dorosłych, więc musimy świecić dobrym przykładem.
Zastosowanie chociaż jednego elementu będzie krokiem w kierunku poprawy. Pamiętajmy jednak, że 15 minut dziennie ćwiczeń, bez zmiany nawyków siedzenia będzie miało niewielki wpływ na zdrowie naszych dzieci i nasze również. Połączenie wszystkich działań zaowocuje znacznie lepszym samopoczuciem i będzie wystarczającą motywacją do dalszej pracy. Najtrudniej jest zacząć.
Podsumowanie
Długotrwałe siedzenie jest naszym wrogiem. Ograniczenie siedzenia i zwiększenie aktywności ruchowej, poprawi ogólny stan zdrowia, w tym również psychiczny, zmniejszy dolegliwości bólowe i zwiększy sprawność umysłową.
Bądźmy uważni na różne sygnały i objawy, z którymi dziecko do nas przychodzi. Nie bagatelizujmy bólu pleców. I pamiętajmy, że najlepsza jest profilaktyka.
Literatura
1. John P. Dormans „Ortopedia pediatryczna” Elsevier 2009
2. Kelly Starrett „Skazany na biurko” Galaktyka 2016
3. I. Gelleta – Mac, M. Borkowska „Wady postawy i stóp u dzieci” PZWL 2009
4. Profilaktyka wad postawy i kształtowania zachowań prozdrowotnych wśród dzieci. Materiały szkoleniowe Poznań 2011
5. „Aktualna wiedza i podejście do zachowawczego leczenia skolioz” Materiały szkoleniowe. Kongres metody FITS wrzesień 2019
6. Laurence Knott „Back Pain in Children” 2017
7. Alysha J. Taxter MD, Nancy A. Chauvin MD “Diagnosis and Treatment of Low Back Pain in the Pediatric Population” 2015
